کتیبه‌های باستانی گنج‌ نامه در جنوب غربی شهر همدان و در فاصله‌ی پنج کیلومتری از شهر واقع شده‌اند. این کتیبه‌ها در انتهای دره‌ی سرسبز عباس‌آباد و در ابتدای جاده‌ی همدان به تویسرکان روی یکی از صخره‌های الوند قرار گرفته‌اند.

این جاده همان مسیر کاروان‌رویی است که در زمان هخامنشیان نیز وجود داشته و داریوش و خشایارشاه با لشگریان و همراهان خود از آنجا عبورکرده‌اند. از آنجایی که این مسیر یکی از شعبات اصلی راه شاهی بوده که هگمتانه پایتخت تابستانی هخامنشیان را به بابل وصل می‌کرده، از راه‌های پر‌ رفت‌ و‌ آمد و امن آن دوران بوده است.

به همین دلیل پادشاهان هخامنشی این مکان را جای مناسبی برای حکاکی این کتیبه‌ها و یادآوری عظمت نیاکان خود و نشر باورها و اندیشه‌های خود دیده‌اند.

کتیبه‌های این گنج نامه هرکدام در سه ستون بیست خطی به زبان‌های پارسی باستان، عیلامی و بابلی نو، نوشته شده‌اند. در سمت چپ هر دو لوح، متن پارسی باستان به پهنایی معادل ۱۱۵ سانتی‌متر، وسط آن‌ها متن عیلامی و در سمت راست، متن بابلی نو، حک شده است.

نام‌گذاری

درباره‌ی علت نام‌گذاری این کتیبه‌ها می‌توان گفت .که گنج نامه در زبان فارسی به‌معنای حکایاتی از گنج است و عامه‌ی مردم تصور می‌کردند که این کتیبه‌ها راز گنجی پنهان را بازگو می‌کنند. اسم جنگ‌نامه هم به نظر می‌رسد که تحت‌تاثیر جنگاوری پادشاهان گذشته روی این کتیبه‌ها گذاشته شده.یا به مرور در زبان عامه، واژه‌ی جنگ جای گنج را گرفته است.

ویژگی کتیبه‌ها

موقعیت این صخره به‌گونه‌ای است که روی کتیبه‌ها به‌سمت شرق قرار دارد. فرورفتگی‌ها به‌شکل مستطیل‌هایی با طول ۹.۲ متر و عرض ۹.۱ متر و با عمق ۳۰ سانتی‌متر ایجاد شده‌اند. روی این دو لوح، متن‌هایی به سه زبان پارسی قدیم، ,بابلی و عیلامی نقش بسته است.

در سمت چپ هر دو لوح در سطحی به پهنای ۱۱۵ سانتی‌متر متن به زبان پارسی نوشته شده است. متن بابلی در هر دو لوح در وسط قرار گرفته و پهنای آن کمتر از متن پارسی است. متن عیلامی نیز در سمت راست هر دو لوح حکاکی شده و پهنای آن از همه کمتر است.

لوح سمت چپ که کمی بالاتر قرار گرفته است به نام داریوش کبیر است. و لوح سمت راست پایین‌تر قرار دارد و متعلق به خشایارشاه است . هرکدام از این متن‌های سه‌گانه در بیست سطر نوشته شده‌اند و مضمون آن‌ها در هر دو لوح یکی است. این نوشته‌ها به خط میخی نگاشته شده‌اند. در اطراف این دو کتیبه، سوراخ‌های منظمی روی سنگ‌ها وجود دارد که نشان می‌دهد در گذشته، درها و پوشش‌هایی فلزی برای حفاظت از آن‌ها در برابر باد و باران و آفتاب وجود داشته است.