تاج محل، مهم‌ترین جاذبه گردشگری، نگین مرمری انگشتری هند و تاجی جواهرنشان بر تارک آسمان آن است. مکانی شگفت‌انگیز که با اسرار فراوان و رازهای مگو که حس کنجکاوی تماشاگران را تحریک و با عظمت معماری خویش، ‌آنان را به تحسین و شگفتی وا می‌دارد. با این حال تنها بخشی از شهرت و عظمت و زیبایی تاج محل، در معماری ایرانی آن نهفته است. داستان عشق پر سوز و گدازی که در پس پرده تاج محل قرار گرفته،‌ آن را بیش از آنچه باید،‌ در مرکز توجه جهانیان قرار داده است.

داستان عشق شاه جهان

دلدادگی «شاه جهان» امپراتور گورکانی هند به همسر ایرانی و محبوبش «ارجمند بانو بیگم» و قصه تلخ فراق آنان بود که تاج محل را به سمبلی از عشق در جهان تبدیل کرد. اتفاقی که سالانه گردشگران بسیاری را برای لمس واقعیت و تماشای عظمت عشق،‌ راهی هند و شهر آگرا می‌کند. این محبوبیت و شهرت فراوان و منحصربه‌فرد، تاج محل را در فهرست عجایت هفتگانه جدید دنیا قرار داد .و نامش را در میراث جهانی یونسکو به ثبت رساند.

تاج محل بنایی زیبا و باشکوه در هندوستان است که به عبارتی نوعی نماد برای این کشور محسوب می‌شود و از عجایب هفت‌گانه جدید دنیا به شمار می‌آید. از این عمارت مرمرین چشم‌نواز امروزه به‌عنوان یکی از پرآوازه‌ترین بناهای موجود در جهان نام می‌‌برند که ساختمان آن با ترکیبی از معماری ایرانی، ‌گورکانی و اسلامی شکل گرفت.

تاج محل در واقع آرامگاه «شاه‌ جهان» پنجمین امپراتور گورکانی هند و همسر ایرانی‌اش‌ «ارجمند بانو بیگم» مشهور به «ممتاز محل» به‌حساب می‌آید که به یادبود این بانو و به دستور شاه جهان در فاصله سال‌های ۱۶۴۷ – ۱۶۳۲ میلادی ساخته شد.

مقبره تاج‌ محل در مرکز باغ وسیعی در کرانه جنوبی رودخانه یامونا (جمنا) واقع شده که در یکی از ایالت‌های شمالی هندوستان به نام اوتار پرادش و در نزدیکی شهر آگره یا آگرا (در ۲۰۰ کیلومتری جنوب دهلی نو پایتخت هند) قرار گرفته است. این بنای با عظمت و منحصربه‌فرد سالانه پذیرای جمع کثیری از گردشگرانی می‌شود که شکوه معماری و تبلور عشقی راستین را یک‌جا به تماشا می‌نشینند.

افسانه تاج محل

داستان ساخت این عمارت مجلل و باشکوه نیز بر همین اساس شکل گرفت. «شهاب‌الدین محمد شاه جهان گورکانی» ملقب به «شاه جهان اعظم» فرزند «جهانگیر شاه» و پنجمین امپراتور سلسله گورکانیان هندوستان (امپراتوری مغول هند) به حساب می‌آید.

او در ۱۵ سالگی و پیش از نشستن بر تخت سلطنت، در دومین ازدواج خود با اشراف‌زاده‌ای ایرانی به نام «ارجمند بانو» وصلت کرد. ارجمند دختر «یمین‌الدوله آصف خان» از نوادگان شاه اسماعیل صفوی و وزیر «جهانگیر خان» پدر شاه جهان بود. وی همچنین برادرزاده ملکه نور جهان (نامادری پرنفوذ شاه جهان) محسوب می‌شد.

ارجمند بانوی محبوب شاه جهان، بعد از سلطنت همسرش، ملکه اعظم گورکانی شد و شاه علاوه بر توجه و امتیاز خاص، او را از اعتماد بی‌حدومرز خود نیز برخوردار کرد. به‌واسطه اینکه شاه جهان او را در ظاهر و شخصیت در میان همه زنان آن زمان برتر یافت، «ممتاز محل» لقب گرفت و ۱۸ سال عاشقانه با پادشاه گورکانی زندگی کرد. ثمره عشق و زندگی این دو، ۱۴ فرزند بود که تنها هفت یا هشت تن از آن‌ها زنده مانده و بزرگ شدند.

در روایات تاریخی از علاقه شاه به همسر ایرانی‌اش،‌ بسیار گفته‌اند. داستان عشق این دو دلداده تا جایی بود که شاه جهان حتی جدایی اندک و کوتاه مدت ممتاز محل را نیز تحمل نکرده و در همه سفرها (حتی برای جنگ) او را با خود همراه می‌کرد.

اسرار تاج محل

در یکی از این لشکرکشی‌ها که در حدود سه سال پس از سلطنت اتفاق افتاد، پادشاه کورگانی برای سرکوبی حاکم افغانی دکن عازم سفر شده و ارجمند بانو را نیز همراه خود می‌برد. در بحبوحه جنگ،‌ به شاه جهان خبر می‌دهند که ممتاز محل که تولد چهاردهمین فرزندشان را انتظار می‌کشید، درد و کسالت بسیار دارد و امیدی به بقایش نیست.

زمانی که شاه به بالین همسر باردار خود می‌آید،‌ ارجمند بیگم دو خواسته به‌عنوان وصیت مطرح می‌کند؛ اول اینکه پادشاه پس از وی همسری اختیار نکند و دیگر اینکه مقبره‌ای برای یادبود نام و خاطره‌اش بنا سازد.

پادشاه عاشق پیشه که به گواه تاریخ در غم از دست دادن همسر محبوبش در مدت کوتاهی مو سپید کرد، پس از اندکی تسلی خاطر، به هر دو وصیت ملکه جامه عمل پوشاند. یک سال سوگوار معشوق جوان از دست رفته بود و عطای فرمانروایی و توسعه ملک شاهی را به لقایش بخشید.

ساخت بنا

سال بعد (۱۶۳۲ میلادی) دستور بنای آرامگاهی بر مزار ارجمند بانو صادر کرد که تا سال ۱۶۴۷ میلادی تکمیل و در نهایت طی ۲۱ سال، در ۱۶۵۳ میلادی سایر متعلقات عمارت به آن افزوده شد.

ظاهرا امپراتور مغولی هند نام آن را به یاد همسرش «ممتاز محل» گذاشت که به مرور زمان به نام فارسی «تاج محل» تغییر کرد. مورخان آن زمان نیز، نام بنا را «روضه ممتاز محل» یاد می‌کنند و برخی دیگر بر این عقیده‌اند که تاج محل در واقع مخفف ممتاز محل است.

شاه جهان حدود ۳۵ سال بعد از ممتاز محل زندگی کرد و هشت سال آخر عمر را به دستور پسرش «اورنگ زیب» در حبس به سر برد. گفته می‌شود که از پنجره کوچک زندان به تاج محل چشم می‌دوخت و با معشوق از دست رفته نجوا می‌کرد. سرانجام در ۱۶۶۶ میلادی پادشاه مخلوع گورکانی درگذشت و پیکرش در کنار ارجمند بانویش آرام گرفت و تاج محل تا ابد به‌عنوان خانه ابدی این دو دلداده، شخص دیگری را به داخل عمارت راه نداد.

اکنون و در گذر تاریخ، تاج محل ممتاز و شگفت‌انگیز، چون تاجی بر سر جاذبه‌های گردشگری هندوستان نشسته است. این عمارت صرفا یک آرامگاه و میراثی تاریخی نیست و بنای یادبودی به حساب می‌آید که به مظهر وفاداری و عشقی نامیرا و ابدی تبدیل شد. این اثر در سال ۱۹۸۳ میلادی با عنوان «جواهر هنر اسلامی در هند و یکی از شاهکارهای تحسین شده میراث جهانی» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

سر به نیست کردن معماران تاج محل

اولین افسانه‌ مشهوری که بسیار نقل شده و گاه چون حقیقتی تاریخی از آن یاد می‌کنند، دستور سر به نیست کردن سازندگان این بنا توسط امپراتور مغول است. می‌گویند شاه جهان می‌خواست عمارتی مشابه تاج محل هیچ‌گاه در هیچ کجای جهان ساخته نشود تا این مقبره یک شاهکار ابدی بی‌همتا باقی بماند.

اتاق‌های مخفی و مخوف با درهای همیشه بسته

در زیر بنای تاج محل،‌ طبقه‌ای بزرگ و وسیع با ۱۰۸۹ اتاق و پایین‌تر از آن طبقه‌ای دیگر با ۲۲ اتاق وجود دارد که هیچ‌کس اجازه بازدید از آن‌ها را ندارد. در طبقه اول بنا که برای بازدید عموم آزاد است نیز، درهای بسته فراوانی دیده می‌شود که هرگز باز نشده‌اند. رازی که پشت این درها نهفته، گمانه‌زنی‌های بسیاری را پدید آورده است.

برخی از کارشناسان معتقدند از آنجایی که فرآیند ساخت این بنا تمام و کمال به اتمام نرسیده، این اتاق‌های مخفی از لحاظ معماری کامل نبوده و زیبایی سایر اتاق‌ها و بخش‌های عمارت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهند. از این جهت شاه‌ جهان دستور می‌دهد این درها هیچ‌گاه باز نشوند تا تاج محل همواره بی‌نقص جلوه کند.

مقبره‌های خالی تاج محل

داخل آرامگاه تاج محل دو مزار در محفظه‌ای هشت طرفه و مزین به سنگ‌های نیمه قیمتی و منبت‌کاری دیده می‌شود که به شاه جهان و ممتاز محل نسبت می‌دهند. این مقبره‌ها در واقع صورت نمایشی مزار شاه و همسرش بوده . گفته می‌شود مزار اصلی این دو، در اتاقی مهر و موم شده در طبقه همکف مجموعه قرار دارد.

از آنجاییکه در آیین اسلامی،‌ قرار دادن جسد در تابوت و قبرهای تزیین شده ممنوع است. اجساد امپراتور و ملکه گورکانی که مسلمان بودند نیز در زیرزمین تالار و طبق شریعت اسلام به خاک سپرده شد.

برخی می‌گویند که محل دفن شاه جهان در تالار مرمری مخفی است که زیر مقبره، محلی برای آن در نظر گرفته‌اند و همچنین جسد ممتاز محل در اتاقی مخفی قرار دارد تا آرامش ملکه برای ابد حفظ شود. با این حال ظاهرا هیچ‌کس از محل دقیق دفن این دو نفر آگاهی چندانی ندارد.

ساخت تاج محل سیاه‌ در کنار تاج محل سفید

برخی مورخان بر این عقیده‌اند که شاه جهان در ادامه ساخت بنای سفید و مرمرین تاج محل،‌ قصد داشت در آن سوی رودخانه، عمارتی با سنگ مرمر سیاه برای خود بسازد .و این دو عمارت را با پلی به یکدیگر متصل کند که نشان وابستگی ابدی این دو دلداده باشد. اجرای این تصمیم به عمر شاه جهان قد نداد و پس از وی نیز اتفاق نیفتاد. پسرش «اورنگ زیب» نیز هرگز با این کار امپراتور خلع شده موافق نبود و آن را به‌عنوان جرم برای پدر تلقی می‌کرد.

با این حال این تئوری در حد فرضیه باقی مانده چراکه هزینه بسیار بالایی را بر خزانه پادشاهی تحمیل می‌کرد. سنگ مرمر سیاه گران‌تر و کمیاب‌تر از مرمر سفید بود .و ساخت پر هزینه عمارت تاج محل، خزانه کشور را به‌طور کامل خالی کرده و امکان ساخت بنایی مشابه هرگز مقدور نبود.

تغییر رنگ بنای تاج محل در طول شبانه‌ روز

تاج محل بنایی است که به اسرار مگو و رازهای مخفی و شگفتی‌های بسیار شهرت دارد. یکی از این شگفتی‌های منحصربه‌فرد را، تغییر رنگ مداوم عمارت در ساعات مختلف روز معرفی می‌کنند. ایده‌ای شگرف در طراحی که از ذات تغییر پذیر انسان سرچشمه گرفته . گفته می‌شود نشانی از خلق و خوی ممتاز محل، ملکه فقید گورکانی دارد.

آفتاب در هر ساعت روز، رنگی تازه بر صورت تاج محل می‌پاشد و جلوه‌ای نو بر آن می‌پوشاند. در آغاز روز و هنگام طلوع فجر، تاج محل عمارتی صورتی رنگ و رویایی می‌شود. عصرهنگام،‌ رنگ بنا به سفید شیری تغییر کرده و شب‌ها و زیر نور درخشان ماه، طلایی رنگ به نظر می‌رسد.